Beleid voor arbeidsmigratie noodzakelijk

Het migratiebeleid is een hot topic. Premier Rutte dreigt zelfs het kabinet te laten vallen als er voor dit weekend geen deal is op het gebied van asielmigratie (en ondertussen weten we dat dit daadwerkelijk gebeurd is). Vooral asielmigratie domineert de publieke opinie, terwijl arbeidsmigratie en studiemigratie veel vaker voorkomen. In dit licht is het goed om de publicatie ‘Migratie als motor: Hoe Nederland migratie kan inzetten als drijvende kracht’ eens goed onder de loep te nemen. Deze publicatie werd twee weken geleden door denktank DenkWerk gepubliceerd. Perfecte timing, zo lijkt het. Maar nemen bijvoorbeeld politici de conclusies uit dit rapport ook ter harte?

De denktank is van mening dat gericht migratiebeleid ingezet kan worden als drijvende kracht achter de brede welvaart van Nederland – nu en in de toekomst. DenkWerk ziet zeker uitdagingen, maar dat staat het formuleren van een integraal asielbeleid niet in de weg.

Migratie staat niet gelijk aan asielmigratie

Allereerst de constatering dat migratie vaak ten onrechte vereenzelvigd wordt met asielmigratie. In werkelijkheid bestaat de buitenlandse immigratiestroom voor 80-90% uit arbeidsmigratie en studiegerelateerde migratie. De samenstellers van het rapport berekenen dat de Nederlandse arbeidsmarkt compleet zal ontsporen als er niet wordt ingegrepen. Alleen al in de zorg zijn er de komende 15 jaar 700-800.000 extra mensen nodig. Zij pleiten dan ook voor een gericht (arbeids)migratiebeleid om de ernstige gevolgen van de vergrijzing op te vangen. Er moeten ook oplossingen gevonden worden voor woningtekorten, overbelasting van het energienet, sociale cohesie en meer recreatie en mobiliteit.

Arbeidsmigratie moet verschuiven naar andere landen

Immigratie zal – in welk volume dan ook – een andere mix van herkomstlanden en vaardigheden vereisen. De landen waar nu veel arbeidsmigranten vandaan komen kennen ook een krimpende (beroeps)bevolking. In de top 10 herkomstlanden van arbeidsmigranten in Nederland daalt de bevolking tussen de 20 en 64 jaar de komende 20 jaar met 7%. In bepaalde regio’s buiten Europa is er juist een overschot aan arbeidskrachten.

Motief immigratie: vooral werk en studie

In de 21e eeuw is arbeidsmigratie veruit de belangrijkste (en groeiende) bron van immigratie. Vooral uit Oost-Europa komen veel arbeidsmigranten naar ons land toe. Ook studiemigratie is de afgelopen 20 jaar enorm toegenomen, met name vanuit andere Europese landen. Vanaf de jaren ’80 neemt ook asielmigratie toe. Zo zijn er bijvoorbeeld grote groepen Afghanen, Irakezen en Syriërs naar Nederland gekomen. Maar zoals uit onderstaand figuur blijkt zijn arbeid en studie veel belangrijkere immigratiemotieven dan asielmigratie en gezinshereniging. Zo is arbeidsmigratie goed voor circa 65% van de migratie, studie voor 20% en asiel voor circa 10-15%.

Arbeidsmigratie is verreweg het belangrijkste motief voor immigratie

De toetreding van Oost-Europese landen tot de EU heeft het voor Nederlandse bedrijven en uitzendbureaus makkelijker gemaakt om arbeidsmigranten naar Nederland te halen. Daarnaast groeit het aantal kennismigranten, ook door de gunstige (ET- of 30%-regeling – Dit is een fiscale regeling die het mogelijk maakt om werknemers die in het buitenland wonen en tijdelijk in Nederland werken, een belastingvrije vergoeding te geven voor extra kosten die gemaakt worden). Van de technici die ASML aanneemt is bijvoorbeeld meer dan 60% buitenlands.

Lees ook: Steeds meer inzet van kennismigranten

Vier scenario’s voor bevolkingsontwikkeling

Denktank DenkWerk werkt in het rapport vier scenario’s uit voor de ontwikkeling van de bevolking in Nederland. Voor elk van deze scenario’s berekent en beredeneert de denktank wat zo’n scenario inhoudt voor Nederland op het gebied van publieke voorzieningen, economie, fysieke leefomgeving, en sociale samenhang. Daarbij waarschuwen de onderzoekers er overigens wel voor dat deze scenario’s geen prognoses of voorspellingen zijn. Ze vormen een denkkader, een denkrichting.

Nederland doorstroomland

Een groei naar ruim 24 miljoen mensen in 2070 is overigens niet zo onrealistisch als het lijkt. In de afgelopen 40 jaar groeide de bevolking in Nederland met gemiddeld 0,6%. Als dat doorgetrokken wordt naar 2070 kom je op 24 miljoen uit. Die groei bestaat dan niet uit natuurlijke aanwas, maar is het gevolg van migratie. Dat is wel anders dan in het verleden. Overigens geldt in alle scenario’s dat migratie van invloed kan zijn op de sociale samenhang van Nederland. Nu zijn er ruim 500.000 ‘passerende’ migranten. In het scenario “Stimuleren” loopt dit op tot boven de miljoen en in “Maximaliseren” tot boven de 2 miljoen in 2070. Nederland wordt dan een doorstroomland, met alle gevolgen van dien.

Urgentie

In het hoofdstuk Economische ontwikkeling schetst de denktank een beeld van de ontwikkeling van de werkgelegenheid in de publieke en private sector. Juist door de toenemende vergrijzing, zal een steeds groter deel van de Nederlandse beroepsbevolking in de zorg moeten werken. Reeds in 2040 dreigt dan een inktzwart scenario: Op dit moment werken er zo’n 6,4 miljoen mensen in de private sector. In 2040, op de piek van vergrijzing, verliest de private sector rond de miljoen mensen in de scenario’s “Minimaliseren” en “Limiteren”.

Dat is, zo waarschuwt de denktank, “geen verre toekomst, 2040 ligt om de hoek.” Voor de economische ontwikkeling en op het gebied van publieke voorzieningen creëeren de scenario’s “Stimuleren” en “Maximaliseren” welkome verlichting. Echter, de keerzijde is dat de fysieke inpasbaarheid (hoofdstuk 6 van het rapport) en het bewaren van de sociale samenhang (hoofdstuk 7) vrijwel onmogelijk lijken. Al zijn er natuurlijk altijd mogelijkheden dit aan te pakken.

Ieder scenario kent zo zijn voor- en nadelen. Door flankerend beleid zijn de nadelen (enigszins) op te vangen.

Andere herkomstlanden

Europa is de belangrijkste bron voor arbeidsmigratie voor Nederland. Bijna 75% van de arbeidsmigranten komt uit Europa. Maar Europa vergrijst in rap tempo. Er zal dus gekeken moeten worden naar andere herkomstlanden. Duitsland geeft hierin het juiste voorbeeld. Dat land verwacht een tekort van 7 miljoen werknemers in 2035. Onze oosterburen hebben daarom een uitgebreid plan opgesteld om buitenlandse werknemers aan te trekken. Juist ook van buiten de Europese Economische Ruimte (EER). Als Nederland dat voorbeeld wil (moet) volgen, dan moeten een aantal aanpassingen worden gedaan:

• de kenniswerkregeling moet worden verruimd. Met bijvoorbeeld een vakkrachtregeling wordt een migratieroute gecreëerd voor verplegers, onderwijzers, installateurs, timmerlieden, en andere beroepsgroepen met grote tekorten
• de procedures voor het erkennen van buitenlandse diploma’s en beroepskwalificaties moeten zo eenvoudig mogelijk worden gemaakt, zodat de procedures kort en overzichtelijk zijn. Nu kost het een werkgever volgens de denktank bijna een jaar om een verpleger van buiten de EER aan het werk te krijgen.
• de slagkracht van de IND dient toe te nemen. Het aantal te nemen beslissingen stijgt immers sterk.

Circulaire arbeidsmigratie

De samenstellers van het rapport roepen op om het concept circulaire arbeidsmigratie te omarmen. Bij dat systeem keert de migrant uiteindelijk weer terug naar het land van herkomst, met waardevolle kennis en ervaring. De denktank suggereert om te kijken naar landen waar opleidingen voor de specifieke vakkrachten die Nederland nodig heeft van goed niveau zijn. Bijvoorbeeld Indonesië, de Filipijnen en India. In deze landen is er juist een ruime arbeidsmarkt en kan lang niet iedereen aan het werk.

Asielbeleid aanpassen

De denktank constateert dat het asielbeleid, waar nu dus heel veel om te doen is, moet worden aangepast. “Qua aantallen is deze vorm van migratie relatief beperkt, maar asielmigratie bepaalt vaak wel de toon van het debat en het draagvlak in de samenleving.”

Conclusies

Kortom, gericht migratiebeleid moet worden ondersteund met beleidsinitiatieven op het gebied van de arbeidsmarkt en de fysieke leefomgeving. De toekomst van arbeidsmigratie ligt hoe dan ook buiten Europa, vanwege de sterke vergrijzing en ontgroening in heel Europa. Migratie is boven alles, zo sluit de denktank af, “een integraal, strategisch thema. Het is cruciaal voor de toekomstige welvaarts- en welzijnsontwikkeling van Nederland.”

Laten we hopen dat onze politici dat ook beseffen en ernaar handelen. In ieder geval is niets doen op dit zeer belangrijke thema, geen optie.

Lees het hele rapport hier: Denkwerk-migratie-als-motor.